Het verband tussen Oestrogeen, Serotonine en stemming/PMS

PMS, het premenstruele syndroom, komt vooral voor bij vrouwen in de leeftijd van 35-45 jaar. De fase voor de perimenopauze dus. Deze vrouwen hebben nog een regelmatige cyclus en een eisprong maar hebben in de tweede helft van de cyclus klachten. De meeste vrouwen ervaren milde PMS klachten maar van een echt ontregelende PMS die haar leven sterk beinvloed, is bij ca 5% van alle vrouwen sprake.

Vooral vrouwen met al pre existente psychische klachten of bijvoorbeeld ADHD hebben hier een verhoogde kans op. Er lijkt ook een grote genetische component te zijn.

De stemmingsklachten hierbij kunnen oa zijn: gespannenheid, somberheid, prikkelbaarheid, slaapstoornissen, concentratieproblemen en een verhoogde stress gevoeligheid. Er wordt verondersteld dat bij PMS vrouwen het serotonine niveau in hun brein lager ligt en zij daardoor gevoeliger zijn voor de oestrogeen en daarmee serotonine dips. Althans dat is in de medische wereld nu de gangbare hypothese. Ook lijkt het progesteron en het GABA systeem mee te spelen maar serotonine lijkt toch de hoofdrol te hebben. Hoe dit in elkaar zit en waarom een SSRI of de pil helpen, leg ik in dit blog uit.

In bovenstaand plaatje zie je twee grafieken. De bovenste grafiek laat de oestrogeen en progesteron veranderingen zien in de menstruatie cyclus. Na de menstruatie (menses) stijgt eerst het oestrogeen. Na de eisprong daalt deze om vervolgens weer te stijgen en een week voor de menstruatie weer een daling in te zetten. Het progesteron wordt aangemaakt na de eisprong en daalt weer een week voor de menstruatie.

Het is bekend dat het serotonine niveau meedeint met het oestrogeen. Dit laat de onderste grafiek mooi zien. Serotonine is het geluks- en rusthormoon. Het zorgt voor een opgewekte en rustige stemming, helpt tegen stress en een betere slaap. In deze onderste grafiek gaat het om het serotonine niveau van vrouwen met PMS. Bij vrouwen die hier geen last van hebben, ligt de stippellijn lager. Zodra het serotonine niveau onder de stippellijn zakt, ontstaan er klachten.

Een SSRI (dit is een serotonine heropname remmer, ook wel anti depressiva genoemd, en medicijn dat serotonine verhoogd) helpt tegen PMS. Door het serotonine niveau te verhogen, hebben de hormoonschommelingen veel minder impact op het brein en de stemming. Dit helpt ook al bij een lage dosis en bij cyclische toediening (dus innemen na de eisprong en weer stoppen bij de menstruatie).

Hieronder zie je hoe:

Maar ook de pil (bijvoorbeeld de Zoely) helpt in deze fase. Dit komt omdat de pil zorgt voor een vlakke hormoonspiegel (dus geen dips in je oestrogeen en serotonine). En overall vaak een wat hoger oestrogeen (en daarmee serotonine). Dit is ook de reden waarom de pil helpt om je stabieler te voelen. Sommigen vrouwen voelen zich alleen te afgevlakt door de pil en gaan zich somber voelen. Wat natuurlijk ook niet de bedoeling is. Maar heb je last van PMS, dan kan de pil uitkomst bieden. Hieronder zie je hoe (de pil zorgt voor onderdrukking van de eisprong: (medical ovarian suppression).

Een cyclisch toegediend SSRI (1e keus) of de pil zorgen dus voor een verhoging van het serotonine niveau en/of afvlakking van de hormonale schommelingen. Dit zorgt bij de meeste vrouwen met PMS voor een stabieler gemoed en betere stress bestendigheid.

Waarom PMS toeneemt in de 10 jaar voor de perimenopauze is niet bekend. De richtlijn voor gynaecologen suggereert dat mogelijk het aantal menstruatie cycli zorgen voor een overgevoeligheid van het brein voor de hormonale schommelingen. Een vrouw maakt in haar leven zo'n 500 cycli door. En hoe ouder, hoe meer cycli er zijn doorgemaakt. Een andere hypothese zou kunnen zijn, dat vrouwen richting de overgang al een lager oestrogeen hebben en hiermee een wat lager serotonine om de hormoonschommelingen op te vangen. Het blijkt al met al nog een grote black box te zijn. Op dit moment wordt er wel ingezet op meer onderzoek. In Nederland financiert ZonMw bijvoorbeeld onderzoek naar de effecten van de hormonale cyclus en de overgang: www.zonmw.nl/nl/vrouwen-en-de-hormonale-cyclus